ΓΚΙΚΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ: ΦΥΣΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Βασίλειος Γκίκας, Ακαδημαϊκός

"Φυσική Φιλοσοφία"

Η Φυσική Φιλοσοφία αναφέρεται στον Φιλοσοφικό Προβληματισμό γιά τον Φυσικό Κόσμο γύρω μας. Αντικείμενα Μελέτης της είναι Άψυχες Οντότητες (Πλανήτες, Αστέρες, Φυσικά Φαινόμενα, Φυσικοχημικά Συστατικά της Ύλης κ.λ.π.) κι Έμβια Όντα.

Ο Όρος Φυσική Φιλοσοφία προηγήθηκε της τρέχουσας χρήσης της Εμπειρικής Φυσικής Επιστήμης. Η Εμπειρική Επιστήμη αναπτύχθηκε ιστορικά από τη Φυσική Φιλοσοφία: ήταν η Φιλοσοφική Μελέτη της Φύσης και του Φυσικού Σύμπαντος που κυριαρχούσε πριν από την ανάπτυξη της Σύγχρονης Επιστήμης, που διακρίθηκε από τον άλλο Πρόδρομο της Σύγχρονης Επιστήμης, τη Φυσική Ιστορία, καθώς η Φυσική Φιλοσοφία περιλάμβανε Συλλογισμούς κι Εξηγήσεις γιά τη Φύση και μετά τον Γαλιλαίο, Ποσοτική Συλλογιστική, ενώ η Φυσική Ιστορία ήταν Ποιοτική και Περιγραφική.

Η Ψυχική Δέσμευση του Ανθρώπου με τη Φύση προηγείται του Πολιτισμού και της Ιστορίας. Η Φιλοσοφική, η μη Θρησκευτική Σκέψη γιά τον Φυσικό Κόσμο, επέστρεψε στην Αρχαία Ελλάδα.

Η προέλευση της Φυσικής Φιλοσοφίας ανάγεται στους πρώτους Προβληματισμούς κι Εξηγήσεις γιά τον Φυσικό Κόσμο, που οι πρώτες Καταγραφές τους χρονολογούνται στην Αρχαιότητα, με τις Επεξηγηματικές Θεωρίες του Θαλή του Μιλήσιου -του πρώτου Φιλοσόφου της Φύσης- κι άλλων Στοχαστών, όπως ο Αναξίμανδρος, ο Αναξιμένης, ο Πυθαγόρας, ο Πλάτων κι ο Αριστοτέλης.

Η Σκέψη των πρώτων Φιλοσόφων, όπως του Παρμενίδη, του Ηράκλειτου και του Δημόκριτου, επικεντρώθηκαν στον Φυσικό Κόσμο. Επιπλέον, 3 Προσωκρατικοί Φιλόσοφοι που ζούσαν στην πόλη της Μιλήτου της Ιωνίας (εξ ου κι η Σχολή Φιλοσοφίας της Μιλησίας), ο Θαλής, ο Αναξίμανδρος κι ο Αναξιμένης, προσπάθησαν να εξηγήσουν τα Φυσικά Φαινόμενα χωρίς να προσφύγουν στη δημιουργία Μύθων με τους Έλληνες Θεούς. Ονομάστηκαν Φυσικοί Φιλόσοφοι ή, όπως τους ανέφερε ο Αριστοτέλης, Φυσιολόγοι.

Ο Σωκράτης στράφηκε από τις Φιλοσοφικές του Μελέτες από Εικασίες σχετικά με τη Φύση, σε μιά εκτίμηση του Ανθρώπου: στην Πολιτική Φιλοσοφία. Ο Πλάτων ακολούθησε τον Σωκράτη συγκεντρωμένος στον Άνθρωπο. Ο Μαθητής του Πλάτωνος, ο Αριστοτέλης, στηρίζοντας τη Σκέψη του στον Φυσικό Κόσμο, επέστρεψε τον Εμπειρισμό στην πρωταρχική του θέση, αφήνοντας χώρο στον Κόσμο γιά τον Άνθρωπο. Ο Αριστοτέλης ήταν ο δημιουργός της σύλληψης της Φύσης που επικράτησε στον Μεσαίωνα: η Φυσική είναι μία Διάλεξη στην οποία γίνεται προσπάθεια να καθοριστούν Όντα που προκύπτουν από μόνα τους. Η Αριστοτελική Φυσική διαφέρει από αυτό που εννοούμε σήμερα με αυτήν τη λέξη, όχι μόνο στον βαθμό που ανήκει στην Αρχαιότητα, ενώ οι Σύγχρονες Φυσικές Επιστήμες ανήκουν στη Νεωτερικότητα, αλλά πάνω απ' όλα είναι διαφορετική λόγω του γεγονότος ότι η Φυσική του Αριστοτέλη είναι η Φιλοσοφία, ενώ η Σύγχρονη Φυσική είναι μία Θετική Επιστήμη που προϋποθέτει μία Φιλοσοφία. Η Φυσική του Αριστοτέλη καθορίζει τη στρέβλωση και την υφή ολόκληρης της Δυτικής Σκέψης, ακόμη και σ' εκείνο το μέρος όπου, ως Σύγχρονη Σκέψη, φαίνεται να σκέφτεται σε αντίθεση με την Αρχαία Ελληνική Σκέψη. Αλλά, η Αντιπολίτευση αποτελείται πάντα από μιά αποφασιστική και συχνά ακόμη κι επικίνδυνη. Χωρίς τη Φυσική του Αριστοτέλη δεν θα υπήρχε ο Γαλιλαίος. Ο Αριστοτέλης εξέτασε τη Σκέψη των προκατόχων του και συνέλαβε τη Φύση μ' έναν τρόπο που απεικονίζει μία μεσαία πορεία μεταξύ των υπερβολών τους.

Ο Κόσμος των αιώνιων κι αμετάβλητων Μορφών του Πλάτωνος, που εκπροσωπείται ατελώς στην Ύλη από έναν Θεϊκό Τεχνίτη, έρχεται σ' έντονη αντίθεση με τις διάφορες Μηχανιστικές Κοσμοθεωρίες, από τις οποίες ο Ατομισμός ήταν, τουλάχιστον τον 4ο αιώνα, ο πιό σημαντικός. Αυτή η Συζήτηση έπρεπε να συνεχιστεί σε ολόκληρο τον Αρχαίο Κόσμο, ενώ οι Στωικοί υιοθέτησαν μία Θεϊκή Τελολογία. Η επιλογή φαίνεται απλή: ένας Δομημένος, Κανονικός Κόσμος θα μπορούσε να προκύψει από μη κατευθυνόμενες διαδικασίες ή να εισάγει Νοημοσύνη στο Σύστημα. Έτσι είδε τα πράγματα ο Αριστοτέλης, όταν ήταν ακόμη νέος Μαθητής του Πλάτωνος. Ο Κικέρων διατήρησε την εικόνα του έργου του Πλάτωνος "Αλληγορία του Σπηλαίου": εάν οι Τρωγλοδύτες (Άνθρωποι που κατοικούν σε σπηλιές) έρχονταν ξαφνικά στον ανώτερο Κόσμο, θα υπέθεταν αμέσως ότι έχει διευθετηθεί έξυπνα. Ο Αριστοτέλης, αν και πίστευε σ' ένα Θεϊκό Ον, ο πρωταρχικός μετακινούμενος δεν είναι η αποτελεσματική Αιτία Δράσης στο Σύμπαν και δεν παίζει ρόλο στην κατασκευή ή την τακτοποίησή του. Παρόλο που απορρίπτει τον Θεϊκό Καλλιτέχνη, ο Αριστοτέλης δεν καταφεύγει σ' έναν καθαρό μηχανισμό τυχαίων δυνάμεων. Αντ' αυτού, επιδιώκει να βρει έναν μεσαίο δρόμο μεταξύ των δύο θέσεων, έναν που βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην Έννοια της Φύσης ή της Διάπλασης.

Η εμφάνιση κι η ανάπτυξη της Φυσικής Φιλοσοφίας υπήρξε μιά από τις θεμελιώδεις Θεωρήσεις γιά την κατανόηση του Κόσμου στον οποίο ζούμε. Χάρη σε αυτήν, ο Άνθρωπος απέκτησε μία σχετική Κυριαρχία κι Αντικειμενική Γνώση γιά το Φυσικό. Αυτό του επέτρεψε να προλαμβάνει και να θεραπεύει ασθένειες, να μειώνει τις επιπτώσεις των φυσικών καταστροφών, να παράγει περισσότερη τροφή γιά τον Πληθυσμό και ν' αναπτύσσει Μηχανισμούς και Τεχνολογίες γιά την αύξηση της Ποιότητας Ζωής.

Η Φιλοσοφία της Φύσης μας βοήθησε να κατανοήσουμε τον εαυτό μας ως Είδος και μας παρείχε Θεωρίες γιά την προέλευση ολόκληρου του Σύμπαντος, αυτές οι απαντήσεις, αν και δεν είναι οριστικές, δίνουν νόημα και σκοπό στην Ύπαρξή μας.

Οι Κύριοι Εκφραστές της Φιλοσοφίας της Φύσης ήταν οι: 1) Αναξίμανδρος (610 π.Χ. - 546 π.Χ.): δίδασκε ότι το Σύμπαν κι η Φύση αποτελούνται από το Άπειρον: από μικρά σωματίδια Απροσδιόριστης Ύλης που είναι άπειρα. Ήταν ο πρώτος που υποστήριξε ότι η ζωή δημιουργείται στο νερό κι ότι οι οργανισμοί αναγεννώνται κι εξελίσσονται προσαρμοζόμενοι στο Περιβάλλον τους. 2) Αναξιμένης (μεταξύ 615 π.Χ. και 590 π.Χ. - 525 π.Χ.): ήταν ο πρώτος που εισήγαγε στην Κοσμολογία την Ιδέα της Περιοδικότητας, η οποία παραπέμπει στην αδιάκοπη κίνηση του Σύμπαντος. Μίλησε γιά τη διαστολή και τη συμπύκνωση της Ύλης από τη θερμότητα και το κρύο του αέρα. 3) Θαλής ο Μιλήσιος (624 π.Χ. - 546 π.Χ.): ήταν ο πρώτος που υποστήριξε ότι η Γη είναι κυκλική, δήλωσε ότι το νερό είναι η αρχή της Παγκόσμιας Ζωής και που χώρισε το Έτος σ' Εποχές και σε 365 ημέρες. & 5) Αριστοτέλης (384 π.Χ. - 322 π.Χ.): έδωσε απαντήσεις στα Μεγάλα Ερωτήματα που έθεταν οι Προσωκρατικοί, ιδίως όσον αφορά το Πρόβλημα της Κίνησης. Έγραψε εκτενώς γιά τα φυτά, τους Αστέρες και τα ζώα.

Η Φυσική Φιλοσοφία χαρακτηριζόταν από τη διαπίστωση της προέλευσης και της σύστασης των Φυσικών Όντων. Με αυτή την έννοια, δόθηκε μιά αυθόρμητη Διαλεκτική Ερμηνεία της Φύσης, στην οποία όλα όσα συνθέτουν τον Φυσικό Κόσμο ήταν συνυφασμένα και ζωντανά. οι Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι έδωσαν τον Ορισμό της Φυσικής Φιλοσοφίας ως συνδυασμό Όντων που ζουν στο Σύμπαν, αγνοώντας τα πράγματα που έφτιαξαν οι Άνθρωποι. Ο άλλος Ορισμός αναφέρεται στην Ανθρώπινη Φύση.

Σε αυτήν την Εποχή, η Φύση κατανοήθηκε ως μία μόνιμη κι Αρχέγονη Ουσία, που διατηρείται μέσω των αδιάκοπων αλλαγών των Φυσικών Όντων. Ομοίως, η προέλευση του Κόσμου εξηγούνταν συνήθως με βάση συγκεκριμένα αντικείμενα, όπως το νερό, τα οποία ονομάζονταν Αρχή.

Στον παλαιότερο γνωστό Διάλογο του Πλάτωνος, ο Χαρμίδης διακρίνει μεταξύ της Επιστήμης ή των Σωμάτων Γνώσης, που παράγουν ένα φυσικό αποτέλεσμα κι εκείνων που δεν το κάνουν. Η Φυσική Φιλοσοφία έχει κατηγοριοποιηθεί ως Θεωρητικός παρά ως Πρακτικός Κλάδος της Φιλοσοφίας, όπως η Ηθική Φιλοσοφία). Οι Επιστήμες που καθοδηγούν τις Τέχνες κι αντλούν τη Φιλοσοφική Γνώση της Φύσης παράγουν πρακτικά αποτελέσματα, αλλά αυτές οι Επικουρικές Επιστήμες (π.χ. Αρχιτεκτονική ή Ιατρική) υπερβαίνουν τη Φυσική Φιλοσοφία.

Οι Προβληματισμοί γιά τον Φυσικό Κόσμο ανάγονται στις απαρχές της Σκέψεως κι αποτελούν μέρος ενός από τους Κλάδους της Φιλοσοφίας που συνέβαλαν στην ανάπτυξη του Σύγχρονου Κόσμου. Από τον Αρχαίο Κόσμο, ξεκινώντας από τον Αριστοτέλη, έως τον 19ο αιώνα, η Φυσική Φιλοσοφία ήταν ο κοινός Όρος γιά την πρακτική της Μελέτης της Φύσης.

Κατά τους Μεσαιωνικούς Χρόνους, η Φιλοσοφία της Φύσης βασίστηκε στην προσαρμογή ορισμένων Αριστοτελικών Κοσμολογικών Αρχών στη Γεωκεντρική εικόνα του Κόσμου: η Φύση έγινε αντιληπτή ως ένας Παγκόσμιος, Αυτάρκης Οργανισμός, ένα Ενιαίο Σύστημα πανταχού παρόντων Δυνάμεων, που εμψυχώνεται από μία Κοσμική Ψυχή, στην οποία η διάκριση μεταξύ του ζωντανού (Πνεύμα) και του μη ζωντανού (Ύλη) χάνει τη σημασία της. Έτσι, θεωρείται ότι τα πάντα είναι ζωντανά, επομένως, τα πράγματα μέσα στον οργανισμό δεν συμβαίνουν επειδή παρεμβαίνει σε αυτόν κάποιο μη Φυσικό Ον.

Τον 14ο και 15ο αιώνα, η Φυσική Φιλοσοφία ήταν ένας από τους πολλούς Κλάδους της Φιλοσοφίας, αλλά δεν ήταν εξειδικευμένος Τομέας Σπουδών. Ο πρώτος που διορίστηκε ως Ειδικός στη Φυσική Φιλοσοφία καθαυτό ήταν ο Γιάκοπο Ζαμπαρέλλα, στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας το 1577.

Το βιβλίο του Isaac Newton Philosophiae Naturalis Principia Mathematica, Μαθηματικές Αρχές της Φυσικής Φιλοσοφίας (1687), αντικατοπτρίζει την τρέχουσα χρήση των λέξεων Φυσική Φιλοσοφία, παρόμοια με τη Συστηματική μελέτη της Φύσης.

Πριν από τον 19ο αιώνα, η λέξη Επιστήμη ήταν συνώνυμο των λέξεων Γνώση ή Μελέτη, σύμφωνα με τη Λατινική προέλευσή της. Ο Όρος απέκτησε τη σύγχρονη σημασία του όταν η Πειραματική Επιστήμη κι η Επιστημονική Μέθοδος έγιναν ένας εξειδικευμένος Κλάδος Μελέτης, εκτός από τη Φυσική Φιλοσοφία, με νέες ονομασίες, όπως: Βιολογία, Βιολόγος, Φυσική και Φυσικός, μεταξύ άλλων Τεχνικών Τομέων και Τίτλων. Δημιουργήθηκαν Ιδρύματα και Κοινότητες κι υπήρξαν εφαρμογές κι αλληλεπιδράσεις με άλλες πτυχές της Κοινωνίας και του Πολιτισμού.

Τον 19ο αιώνα, μία Πραγματεία από τον William Thomson, 1st Baron Kelvin και τον Peter Tait, που βοήθησαν στον καθορισμό μεγάλου μέρους της Σύγχρονης Φυσικής, είχε τον τίτλο Treatise on Natural Philosophy, Διατριβή στη Φυσική Φιλοσοφία (1867).

Στη Γερμανική Παράδοση η Naturphilosophie, Φιλοσοφία της Φύσης επέμεινε στους 18ο και 19ο αιώνα ως μία προσπάθεια επίτευξης μίας Κερδοσκοπικής Ενότητας Φύσης και Πνεύματος. Μερικά από τα μεγαλύτερα ονόματα στη Γερμανική Φιλοσοφία σχετίζονται με αυτό το Κίνημα, συμπεριλαμβανομένων των Γκαίτε, Χέγκελ και Σέλινγκ. Η Φιλοσοφία της Φύσης συσχετίστηκε με τον Ρομαντισμό και μιά άποψη που θεωρούσε τον Φυσικό Κόσμο ως ένα είδος γιγαντιαίου οργανισμού, σε αντίθεση με τη φιλοσοφική προσέγγιση των Τζων Λοκ κ' Isaac Newton που υποστήριξαν μία πιό μηχανική άποψη του Κόσμου, θεωρώντας ότι ήταν σαν μία μηχανή.

Από τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν έγινε όλο και πιό ασυνήθιστο γιά τους Επιστήμονες να συνεισφέρουν στη Φυσική και στη Χημεία, η Φυσική Φιλοσοφία σήμαινε Φυσική κι η λέξη εξακολουθεί να χρησιμοποιείται με αυτή την έννοια σε τίτλους Πτυχίων στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Γενικά, οι Έδρες της Φυσικής Φιλοσοφίας που ιδρύθηκαν στα παλαιότερα Πανεπιστήμια σήμερα απασχολούνται κυρίως από Καθηγητές Φυσικής.

Κατά τη διάρκεια της Σύγχρονης Εποχής, οι Φιλόσοφοι αρχίζουν έναν αγώνα κατά της Σχολαστικής Θεώρησης της Φύσης κι υπερασπίζονται μία πιό επιστημονική άποψη. Ανέπτυξαν ποικίλες και βαθιές Ορθολογιστικές, Εμπειριστικές, Υλιστικές και Διαλεκτικές εξηγήσεις. Κατά τη διάρκεια αυτής της Περιόδου υπάρχουν Ιδέες που προκρίνουν την Κερδοσκοπία, βρίσκουμε επίσης Σκέψεις που υπερασπίζονται τον Πειραματισμό.

Στην Εποχή μας, η Φιλοσοφία της Φύσης δεν έχει αντικατασταθεί από τις Φυσικές Επιστήμες κι από τη Φυσική Θεολογία: συνεχίζει ν' αναπτύσσει την ιδιαιτερότητά της σε διάφορους Τομείς που αποστασιοποιούνται από τον Επιστημονισμό κι από τα Δόγματα του Υπερφυσικού.

Ένας από αυτούς τους χώρους είναι ο Κύκλος της Φιλοσοφίας της Φύσης, που ιδρύθηκε το 2008 από τον Miguel Espinoza, από το Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου. Μεταξύ των Προβλημάτων που εξετάζονται είναι η συνέχεια από την Επιστήμη στη Μεταφυσική, η Σχέση μεταξύ των Μαθηματικών και του Αισθητού Κόσμου, οι διάφορες πτυχές της Αιτιότητας στην Επιστήμη κι η Σχέση της με τον Ντετερμινισμό και την Ελευθερία.

Οι κύριοι Κλάδοι της Σύγχρονης Φυσικής Φιλοσοφίας περιλαμβάνουν την Αστρονομία και την Κοσμολογία, τη Μελέτη της Φύσης σε μεγάλη κλίμακα, την Αιτιολογία, τη Μελέτη των Ενδογενών και των Εξωγενών Αιτιών, τη Μελέτη της Πιθανότητας και της Τυχαιότητας, τη Μελέτη των Στοιχείων, τη Μελέτη του Εικονικού και του Πραγματικού Απείρου και του Απεριόριστου, τη Μελέτη της Ύλης, της Μηχανικής -της Μελέτης της Κίνησης και της Αλλαγής-, τη Μελέτη της Φύσης ή τις διάφορες πηγές Δράσεων, τη Μελέτη των Φυσικών Ιδιοτήτων, τη Μελέτη των Φυσικών Ποσοτήτων, τη Μελέτη των Σχέσεων μεταξύ Φυσικών Οντοτήτων και τη Φιλοσοφία του Χώρου και του Χρόνου.