ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΗΛΙΟΚΕΝΤΡΙΣΜΟΥ

 1. Αρίσταρχος & 2. Κοπέρνικος, περί του Ηλιοκεντρισμού.

Στη Διεθνή Βιβλιογραφία το Ηλιοκεντρικό μας Σύστημα συνήθως αναφέρεται ως Κοπερνίκειο.

Σήμερα είναι αρκετοί οι Συγγραφείς κι οι Αστρονόμοι που σημειώνουν ως πρώτο Εισηγητή της τον Αρίσταρχο τον Σάμιο.

Από τις σχετικές πολυπληθείς αναφορές είναι αναμφισβήτητο πλέον γεγονός ότι η προσφορά του Αριστάρχου του Σαμίου αναγνωρίζεται από την Ελληνική κι από τη Διεθνή Αστρονομική Κοινότητα και καταγράφεται πλέον σ' Επιστημονικές Εργασίες και στα σχετικά Αστρονομικά Εγχειρίδια.

Όλοι οι Αστρονόμοι -κι όχι μόνον γνωρίζουν πλέον ότι ο πραγματικός Εισηγητής της Ηλιοκεντρικής Θεωρίας είναι ο Μαθηματικός κι Αστρονόμος Αρίσταρχος ο Σάμιος κι ο Κοπέρνικος είναι ο Ανακαινιστής της.

Οι περισσότεροι Ερευνητές και Συγγραφείς σημειώνουν Αριστάρχειο κι όχι Κοπερνίκειο πρέπει ν' αναφέρεται πλέον το Ηλιοκεντρικό Σύστημα κι αυτό πρέπει να καθιερωθεί, με αρχή τουλάχιστον την Ελληνική Βιβλιογραφία.

Αναφορές στη Διεθνή Βιβλιογραφία.

Ο Καθηγητής Αστρονομίας στο Μάντσεστερ Σιδώνιος Κοπάλ (Zdenek Kopal), με Ανακοίνωσή του στην Ακαδημία Αθηνών, με σχετικές Ομιλίες και Δημοσιεύσεις του στο Ευγενίδειο Ίδρυμα (1979) και στη Σάμο (1979) ανακίνησε το θέμα διεθνώς, αφού, ως Τσέχικης καταγωγής γνώριζε το πρωτότυπο Σύγγραμμα του Κοπέρνικου, που η Τσέχικη Κυβέρνηση παρέδωσε στον Πρεσβευτή της Πολωνίας στην Πράγα στις 2 Οκτωβρίου του 1953. Το 1979 ο Κοπάλ πρότεινε το Ηλιοκεντρικό Σύστημα να ονομάζεται Αριστάρχειο κι όχι Κοπερνίκειο.

Πιθανότατα η πρώτη αναφορά στη Διεθνή Βιβλιογραφία να είχε γίνει το 1873, από τον Coudere, 333 χρόνια μετά τον θάνατο του Κοπέρνικου.

Ο Coudere αναφέρει: είναι απορίας άξιον, το ότι ο Κοπέρνικος στο βιβλίο του δεν αναφέρεται στον Αρίσταρχο, τον προκάτοχό του, η ιδιοφυία του οποίου ήταν ίση με τη δική του. Στο χειρόγραφό του υπάρχει μία παράγραφος που έχει διαγραφεί και συζητεί την κίνηση της Γης σύμφωνα με τον Αρίσταρχο και τον Φιλόλαο (Les Etapes de l’ Astronomie, 1873, p. 79).

Στη Σύγχρονη Βιβλιογραφία όλο και περισσότεροι είναι οι Ερευνητές κι όλο και περισσότερα είναι τα βιβλία κι οι Μελέτες που αναγνωρίζουν τη συνεισφορά του Αριστάρχου του Σαμίου στην Ηλιοκεντρική Θεωρία.

Στον Αρίσταρχο τον Σάμιο αποδίδουν την πατρότητα του Ηλιοκεντρικού Συστήματος Σύγχρονοι Ερευνητές με τα σχετικά βιβλία τους.

Ο Ιταλός Καθηγητής G. Loria στην "Ιστορία των Μαθηματικών" (1972, τόμος Ι, σελ. 115), σημειώνει γιά τον Αρίσταρχο τον Σάμιο: η μεγαλυτέρα Τιμή διά το αξιομνημόνευτον τούτο επίτευγμα -της γενικής εννοίας της ηλιοκεντρικής κινήσεως των πλανητών- επεφυλάσσετο εις ένα μαθηματικόν, σύγχρονον του Αρχιμήδους (η εργασία αυτή παρουσιάστηκε ως poster paper στο 6ο Πανελλήνιο Αστρονομικό Συνέδριο, Πεντέλη,15 - 17 Σεπτεμβρίου 2003) Αρίσταρχον τον Σάμιο, τον Κοπέρνικον της αρχαιότητος. Οι καιροί φαίνεται ότι δεν ήσαν ώριμοι διά μίαν καινοτομίαν, όπως αυτή την οποίαν εφαντάσθη ο Αρίσταρχος (Κωτσάκης, 1976, σελ. 58).

Ο Th. L. Heath, στο βιβλίο του Aristarchus of Samos-The Ancient Copernicus (1981) εξαίρει τον Αρίσταρχο τον Σάμιο και τον ονομάζει Αρχαίο Κοπέρνικο. Του συγχωρούμε την αβλεψία, όπως και του G. Loria: ο Αρίσταρχος ο Σάμιος προηγείτο του Κοπέρνικου κι ο Κοπέρνικος θα έπρεπε να ονομαστεί ο νεότερος Αρίσταρχος. Ένας τίτλος που θα ταίριαζε καλύτερα στο βιβλίο του Th. L. Heath θα ήταν "Αρίσταρχος ο Σάμιος, ο Πρόδρομος του Κοπέρνικου, του νεότερου Αρίσταρχου".

Ο Αστρονόμος Hanbury Brown, Διευθυντής του Αστεροσκοπείου Ναράμπι στη Νέα Νότια Ουαλία της Αυστραλίας, αναφέρει σχετικά: η Ιδέα πως ο Ήλιος βρίσκεται στο κέντρο του Κόσμου δεν ήταν βέβαια καινούργια. Είχε διατυπωθεί αρκετές φορές στο παρελθόν κ' ιδιαίτερα από τον Αρίσταρχο τον Σάμιο (310 - 230 π.Χ.) κατά τον 3ο αιώνα π.Χ. Αυτό που έκανε ο Κοπέρνικος ήταν ν' αποδείξει μαθηματικά ότι ένα τέτοιο μοντέλο θα μπορούσε να λειτουργήσει κι ότι ήταν, τουλάχιστον θεωρητικά, απλούστερο από το μοντέλο του Πτολεμαίου (Σοφία της Επιστήμης, Δίαυλος, Αθήνα 1993, σελ. 66).

Ομοίως, ο Robert H. March, Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Ουισκόνσιν, γράφει σχετικά: η ιδέα ότι η Γη είναι Πλανήτης κι, όπως κι οι άλλοι, περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο, ήταν μία πρώτη απάντηση στο Αίτημα του Πλάτωνα.

Στον Γραπτό Λόγο εμφανίζεται τον 4ο αιώνα π.Χ. από τον Αρίσταρχο τον Σάμιο. Οι τροχιές του Ερμή και της Αφροδίτης είναι εσωτερικές της τροχιάς της Γης και γι’ αυτό ποτέ οι Πλανήτες αυτοί δεν φαίνονται μακριά από τον Ήλιο. Οι άλλοι Πλανήτες κινούνται σε τροχιές μεγαλύτερες από εκείνη της Γης και τις καλύπτουν πιό αργά. Όταν η Γη περνάει ανάμεσα από έναν απ’ αυτούς τους Πλανήτες και τον Ήλιο, ο Πλανήτης εμφανίζεται να κινείται προς τα πίσω (Φυσική γιά Ποιητές, Δίαυλος, Αθήνα 1995, σελ. 56).

Ο Ivar Ekeland, Καθηγητής των Μαθηματικών στο Paris-Dauphine και Διευθυντής του CEREMADE (Centre de Recherche de Mathematiques de la Decision), αναφέρει ότι το απλούστερο Σύστημα οφείλεται στον Αρίσταρχο τον Σάμιο: ο Ήλιος βρίσκεται στο κέντρο του Κόσμου κι οι Πλανήτες, συμπεριλαμβανομένης και της Γης, περιφέρονται γύρω απ’ αυτόν με σταθερή ταχύτητα επί κυκλικών τροχιών. Αυτό σήμαινε εξάλλου, ότι η Γη όφειλε να είναι στρογγυλή και να περιστρέφεται περί το κέντρο της. Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος έζησε τον 3ο π.Χ. αιώνα (Τα Μαθηματικά και το απροσδόκητο, Δίαυλος, Αθήνα 1993, σελ. 27).

Ο E. Rosen, Καθηγητής της Ιστορίας στο City University της Νέας Υόρκης, γράφει: μήπως η διαγραφή από τον Κοπέρνικο του ονόματος του Αριστάρχου έγινε από δειλία; διότι διέγραψε την αναφορά του στον Αρίσταρχο, ως έναν από τους Υπερασπιστές της κινουμένης Γης, ενώ διατήρησε τις Συζητήσεις του Αριστάρχου, ως προς ορισμένες τεχνικές λεπτομέρειες της Αστρονομίας; Εφοβείτο ο Κοπέρνικος ότι κάποιος υψηλά ιστάμενος Αναγνώστης θα ενθυμείτο ότι ο Αρίσταρχος είχε κατηγορηθεί γιά Ιεροσυλία; Τελευταίως έχει λεγχθεί ότι ο Κοπέρνικος δεν είχε τίποτα να φοβηθεί κι ήταν απλώς δειλός (Sky and Telescope, 1973, p. 72).

Εκτός από τους παραπάνω, μεγάλο πλήθος Αστρονόμων και Λογίων έχουν αφιερώσει βιβλία κι άρθρα τους στο εν λόγω θέμα. Ενδεικτικά: W. H. Stahl (1945), C. G. Fraser (1948), J. L. E. Dreyer (1953), Herbert Dingle (1953), A. Armitage (1956), O. Neugebauer (1972), B. E. Wall (1975), S. Gibbs (1979), O. Gingerich (1985) και Theodossiou et. al. (2000, 2002).

Τα Σχόλια τους είναι χαρακτηριστικά: ο Αρίσταρχος ο Σάμιος πρότεινε μιά Ηλιοκεντρική Θεωρία που πρόβλεπε την αντίστοιχη του Κοπέρνικου (C.G. Fraser 1948, p. 49).Ομοίως, ο Sharon Gibbs (1979), γράφει: ο Αρίσταρχος ο Σάμιος, που είναι πασίγνωστος από το γεγονός ότι πρότεινε πολύ πριν από τον Κοπέρνικο ότι ο Ήλιος ήταν το κέντρο του Ηλιακού Συστήματος (p. 47). Ο Herbert Dingle στο βιβλίο του: The Scientific Adventure-Essays in the History and Philosophy of Science (1953) σημειώνει ότι αν οι Έλληνες Σοφοί ακολουθούσαν τις απόψεις του Αρίσταρχου το πρόβλημα των Ουρανίων Κινήσεων θα είχε επιλυθεί από την εποχή του (p. 116).

Τα ίδια αναφέρουν κι οι άλλοι: ο Patrick Moore στο βιβλίο του "Astronomy" γράφει: ένας ή δύο Αστρονόμοι της Αρχαιότητας, ένας απ’ αυτούς ο Αρίσταρχος (310 - 230 π.Χ.), είχαν το θάρρος να προτείνουν ότι η Γη περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο, αλλά τέτοιες Ιδέες ήταν μη δημοφιλείς. Περάλληλα, δύο σπουδαίοι Αστρονόμοι της Αρχαιότητας, ο Ίππαρχος κι ο Πτολεμαίος, υποστήριζαν και στήριζαν τη Γεωκεντρική Θεωρία (1961, p. 25). Η συμβολή του Αριστάρχου είναι καταχωρισμένη και στην Cambridge Encyclopaedia of Astronomy, όπου χαρακτηριστικά αναφέρεται: ο Αρίσταρχος ο Σάμιος είναι σήμερα διάσημος γιά την προσφορά του στο Ηλιοκεντρικό Σύστημα, προσφορά την οποία γνωρίζουμε από δευτερογενείς πηγές (σελ. 402).

Από τις παραπάνω αναφορές είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι η προσφορά του Αριστάρχου του Σαμίου αναγνωρίζεται από την Ελληνική κι από τη Διεθνή Αστρονομική Κοινότητα κι όχι μόνον.

Όλοι πλέον γνωρίζουν ότι ο πραγματικός Εισηγητής της Ηλιοκεντρικής Θεωρίας είναι ο Μαθηματικός κι Αστρονόμος Αρίσταρχος ο Σάμιος κι ο Κοπέρνικος είναι ο

Ανακαινιστής της.

Βιβλιογραφία.

Armitage, A., 1956, The World of Copernicus (Sun stand thou still). Amentor book, The New American Library. 5th edition, pp. 40, 107.Cicero, 1933. Academica Priora, with an English Translation by H. Rackham, M.A. London. William Heinemann Ltd. Cambridge, Massachusetts Harvard University Press, MCMLXI.Copernicus, Nicolaus, 1995. De Revolutionibus Orbium Coelestium libri VI. On the Revolution of Heavenly Spheres. Trans. Ch. C. Wallis. Prometheus Books.Dampier, W. C., 1946, A History of Science and its Relation with Philosophy and Religion. Cambridge at the University Press, 3rd edition, pp. 47-48. Diels, H.,1879 (reprinted 1965). Doxographi Graeci. Berolini. Apud Walter De Gruyter et Socios, Editio Quarta. Diels, H.,1996. Die Fragmente der Vorsokratiker, Herausgegeben von Walter Kranz. Erster Band, Weidmann, Zurich.Diels, H.,1996. Die Fragmente der Vorsokratiker, Herausgegeben von Walter Kranz. Zweiter Band, Weidmann, Zurich.

1. Αρίσταρχος.

Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος ήταν Έλληνας Αστρονόμος και Μαθηματικός. Θεωρείται ο Πατέρας του Ηλιοκεντρισμού, σύμφωνα με τον οποίο κέντρο του Κόσμου δεν είναι η Γη αλλά ο Ήλιος. Τον γνωρίζουμε ως Άνθρωπο που είχε μέσα του ένα Πνεύμα γεμάτο περιέργεια, απορίες κι όρεξη γι' ανακαλύψεις. Προσπαθώντας ν' απαντήσει στα ερωτήματα: πώς γίνονται οι εκλείψεις; πού κρύβονται ο Ήλιος κι η Σελήνη; πώς γίνεται να εξηγούμε τόσα άλλα, ενώ γι’ αυτό να περιμένουμε την απάντηση από τους Θεούς; ο Αρίσταρχος ανακαλύπτει τον Ηλιοκεντρισμό. Προσπαθεί να το διαδώσει, αλλά μάταια, το έργο του χάνεται στην Ιστορία.

Τι γνωρίζουμε για τον Αρίσταρχο.

Καταγόταν από τη Σάμο κι έζησε περίπου ανάμεσα στο 310 π.Χ. και 230 π.Χ. Το μόνο έργο που σώζεται ολόκληρο είναι το "Περί μεγεθών και αποστημάτων Ηλίου και Σελήνης", όπου δεν γίνεται κάποια αναφορά στο Ηλιοκεντρικό Σύστημα. Όλα όσα γνωρίζουμε γιά τον Ηλιοκεντρισμό του Αρίσταρχου είναι από τον "Ψαμμίτη" του Αρχιμήδη, ο οποίος ήταν περίπου 25 χρόνια νεότερος του: Αρίσταρχος ο Σάμιος υποτίθεται γαρ τα μεν απλανέα των άστρων και τον Άλιον μένειν ακίνητον, ταν δε Γαν περιφέρεσθαι περί τον Άλιον κατά κύκλου περιφέρειαν, ός εστιν εν μέσω τω δρόμω κείμενος.

Η Υπόθεση του Αρίσταρχου προέβλεπε ότι η Γη περιφερόταν γύρω από τον ακίνητο Ήλιο. Οι απλανείς Αστέρες παρέμεναν ακίνητοι. Ωστόσο δεν είναι γνωστές οι λεπτομέρειες της κίνησης της Γης. Επίσης δεν είναι βέβαιο τι προέβλεπε η Ηλιοκεντρική Υπόθεση γιά την κίνηση των άλλων Πλανητών. Ο Αρχιμήδης έχει μεγάλο θαυμασμό γιά τον Αρίσταρχο καθώς τον αναφέρει συνολικά 10 φορές στο κείμενό του. Ο Αρχιμήδης είχε μεγάλο κύρος κατά την Αναγέννηση.

Ο Αρίσταρχος δεν ήταν ο μοναδικός που υποστήριξε τον Ηλιοκεντρισμό στην Αρχαιότητα.

Η Ηλιοστατική κι η Ηλιοκεντρική θεώρηση του Κόσμου δεν ήταν περιθωριακή στην Αρχαιότητα. Από τους Πυθαγόρειους (6ος αιώνας π.Χ.) έως και τον 1ο αιώνα μ.Χ. αποτελούσε μία Θεωρία που διαρκώς επανερχόταν. Δεν ήταν η κυρίαρχη, όπως ο Γεωκεντρισμός, αλλά ήταν διαρκώς παρούσα με διαφορετικούς τρόπους.

Γιατί ο Αρίσταρχος δεν έπεισε τους Συγχρόνους του.

Η Αριστοτελική Φυσική Φιλοσοφία είχε πολύ σοβαρά επιχειρήματα εναντίον της κίνησης της Γης. Αυτά τα επιχειρήματα δεν μπορούσε να τ' αντιμετωπίσει ένας Αστρονόμος. Η διερεύνηση της Φύσης και των Αιτίων όλων των Φαινομένων ήταν στην επικράτεια της Φυσικής Φιλοσοφίας (η Φυσική της εποχής), ενώ η Αστρονομία ασχολούνταν με τη μαθηματική περιγραφή των ουρανίων φαινομένων. Ήταν δύο επικράτειες πλήρως διακριτές.

Τους επόμενους αιώνες, μετά τον Αρίσταρχο, η Αστρονομία θ' αλλάξει δραματικά. Αστρονόμοι, όπως ο Ίππαρχος ο Ρόδιος κι ο Κλαύδιος Πτολεμαίος, θα χρησιμοποιήσουν εντελώς διαφορετικές μεθόδους και Σύνθετα Μαθηματικά εργαλεία γιά να περιγράψουν τις τροχιές των ουρανίων σωμάτων.

Ο Κόσμος παρέμεινε Γεωκεντρικός κι η Αστρονομία όφειλε ν' ακολουθήσει. Οι εκλεπτυσμένες μέθοδοι και τα εργαλεία της μοναδικό σκοπό είχαν να σώσουν τα φαινόμενα όπως τα περιέγραφε η Αριστοτελική Φυσική Φιλοσοφία.

Η Πτολεμαϊκή Αστρονομία, επί της ουσίας, απλώς επιβεβαίωνε την αλήθεια της Αριστοτελικής Φυσικής και τον Γεωκεντρισμό. Το Γεωκεντρικό Σύστημα ονομάστηκε και Πτολεμαϊκό Σύστημα, από το όνομα του Αλεξανδρινού Αστρονόμου, Γεωγράφου και Μαθηματικού του B’ μ.X. αιώνα Κλαύδιου Πτολεμαίου. Κυριάρχησε ως την Αναγέννηση κι έγινε Δόγμα της Εκκλησίας, που ήταν η Υπερδύναμη εκείνης της Εποχής.

Από καιρούς, Ιστορικοί της Αστρονομίας είχαν διαπιστώσει και διατυπώσει ως γεγονός αναμφισβήτητο, πως ο πρώτος που υποστήριξε την ηλιοκεντρική άποψη ήταν ο Αρίσταρχος ο Σάμιος, επιφανής Αστρονόμος κι Ερευνητής της Βιβλιοθήκης και του Μουσείου της Αλεξάνδρειας (320; - 250 π.X.), που με αυτή του τη θεωρία του εξηγούσε και τις κινήσεις των ουρανίων σωμάτων.

H άποψή του ήταν φοβερά Αιρετική γιά την Εποχή της. Ο Κλεάνθης, αν και Στωικός Φιλόσοφος, ζήτησε να κατηγορηθεί ο Αρίσταρχος γι' Ασέβεια και να τιμωρηθεί.

Αυτές οι αντιδράσεις έγιναν αιτία να μην σωθεί το σχετικό Σύγγραμμα του Σάμιου Αστρονόμου. Το αναφέρει ρητά ο Αρχιμήδης (287-212 π.X.), λέγοντας, στο βιβλίο του "Περί ψαμάθου": ο Αρίσταρχος ο Σάμιος δημοσίευσε ένα βιβλίο γιά ορισμένες Υποθέσεις, όπου υποθέτει ότι οι απλανείς αστέρες κι ο Ήλιος παραμένουν ακίνητοι, η δε Γη περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο στην περιφέρεια ενός κύκλου, ο οποίος παραμένει στο κέντρο της τροχιάς.

2. Κοπέρνικος.

18 αιώνες αργότερα, σε μία Βιβλιοθήκη της Ιταλίας, γνωρίζουμε τον Νικόλαο Κοπέρνικο. Ο Κοπέρνικος (1473 -1543) γεννήθηκε και πέθανε στην Πολωνία, σπούδασε Ιατρική, Θεολογία, Δίκαιο, Ελληνική γλώσσα, Μαθηματικά κι Αστρονομία, στο Πανεπιστήμιο της Κρακοβίας και στην Ιταλία. Το 1497 χρίστηκε από τον θείο του Ιερέας στον Καθεδρικό Ναό του Φράουενμπουργκ. Η πρώτη επαφή του Κοπέρνικου με τις Θεωρίες του Αρίσταρχου του Σάμιου έγινε κατά τη διάρκεια των σπουδών του στην Ιταλία μέσα από αναφορές που γίνονται γι' αυτόν σε διάφορα Συγγράμματα. Μετά από έρευνα, ο Κοπέρνικος αποδεικνύει αυτό που ο Αρίσταρχος είχε προτείνει πρώτος, τον Ηλιοκεντρισμό. Αρνείται να εκδώσει τα γραπτά του από φόβο μη διωχθεί. Τελικά η μελέτη του εκδίδεται, με αποτέλεσμα σήμερα να θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους Επιστήμονες που Εύρηκαν γιά την Ανθρωπότητα.

Τη Θεωρία του Αρίσταρχου τη γνώριζαν οι Αρχαίοι κι ο Κοπέρνικος, που ήξερε άριστα Ελληνικά. Στο χειρόγραφο του έργου του "Περί περιφορών των ουρανίων σωμάτων (De revolutionibus orbium celestium)", έγραφε: ο Φιλόλαος πίστευε στην κίνηση της Γης, την ίδια άποψη είχε και ο Σάμιος Αρίσταρχος, όπως είχε σχολιασθεί κι από τον Αριστοτέλη, ο οποίος όμως απέρριπτε αυτή τη Θεωρία".

Όμως, στο χειρόγραφο που έδωσε στον Εκδότη του γιά εκτύπωση, ο Κοπέρνικος αφαίρεσε τις δύο σελίδες που μνημονεύουν την προδρομική ανακάλυψη του Αρίσταρχου.

Πολλοί Ιστορικοί της Αστρονομίας προσπάθησαν να λύσουν το μυστήριο αυτής της Αυτολογοκρισίας. Ορισμένοι την απέδωσαν σε πρόθεση του Κοπέρνικου να διαγράψει τον Αρχαίο Πρόδρομό του και να θεωρηθεί αυτός επινοητής του Ηλιοκεντρικού Συστήματος. Όμως, οι περισσότεροι Ιστορικοί δεν έχουν δισταγμούς γιά την πατρότητα της Ηλιοκεντρικής Θεωρίας.Το 1766 μ.Χ., ο Γάλλος Dutens έγραφε: είναι απορίας άξιον ότι αυτό το Σύστημα, τόσο σαφώς διατυπωμένο από τους Αρχαίους, πήρε το όνομα ενός νεότερου Φιλοσόφου.

Την ίδιαν απορία-διαμαρτυρία εξέφρασαν κι άλλοι Ιστορικοί, όπως ο Άγγλος Thomas Heath, που στο βιβλίο του γιά τον Αρίσταρχο, έγραφε: δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία πως ο Αρίσταρχος ήταν ο πρώτος που παρουσίασε την Ηλιοκεντρική Υπόθεση.

Ο Καθηγητής της Ιστορίας των Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ George Sarton τονίζει: ο Αρίσταρχος είχε διατυπώσει αυτό που ονομάζουμε "Σύμπαν του Κοπέρνικου" 18 αιώνες πριν από τον Κοπέρνικο,

Οι πρωτοποριακές Θεωρίες του Αρίσταρχου δεν μπόρεσαν να επικρατήσουν στον καιρό τους, ενώ η επανάληψη κι ανάπτυξή τους από τον Κοπέρνικο, έφεραν τη μεγάλη επανάσταση στην Αστρονομία και τον ανάδειξαν σε Ανάδοχο του Συστήματος.

Ο Κοπέρνικος γνώριζε τις Θεωρίες του Αρίσταρχου όπως αποδεικνύεται από το χειρόγραφο του βιβλίου του "Σχετικά με τις περιστροφικές κινήσεις των ουράνιων σωμάτων", στο οποίο ο Κοπέρνικος μνημόνευε τον διορατικό Έλληνα Επιστήμονα. Ωστόσο, όταν το βιβλίο εκδόθηκε, το 1514, δεν περιείχε καμιά αναφορά στον Αρίσταρχο. Κατά πάσα πιθανότητα ο Εκδότης φοβήθηκε ότι κάτι τέτοιο μπορεί να υπονόμευε το κύρος του βιβλίου ως πρωτότυπου έργου.

Ο Κοπέρνικος γνώριζε τον Αρίσταρχο.

Ο Κοπέρνικος στον πρόλογο του έργου του ανέφερε ότι ανακάλυψε στον Πλούταρχο πως και μερικοί άλλοι συμμερίζονταν τις απόψεις του. Ανέφερε ενδεικτικά τον Ηρακλείδη, τον Φιλόλαο, τον Ικέτα και τον Έκφαντο. Επομένως, αν κάτι είναι βέβαιο, αυτό είναι ότι δεν ήθελε να κρατήσει τη διατύπωση του Ηλιοκεντρισμού ως δική του ιδέα.

Ο Πλούταρχος, τον οποίο επικαλείται, είναι ο ψευδο-Πλούταρχος και το έργο "Περί Αρεσκόντων τοις Φιλοσόφοις". Στο ίδιο έργο γίνεται αναφορά και στον Αρίσταρχο, άρα ο Κοπέρνικος είχε διαβάσει γιά εκείνον. Επέλεξε, όμως, να τον αποσιωπήσει, διότι ο Κοπέρνικος ήταν Πτολεμαϊκός Αστρονόμος. Είχε πραγματευθεί την Ηλιοκεντρική Υπόθεση χρησιμοποιώντας τις έννοιες και τις γεωμετρικές μεθόδους της Πτολεμαϊκής Αστρονομίας, την οποία ο Αρίσταρχος δεν γνώριζε επειδή έζησε αρκετούς αιώνες πριν.

Ο Κοπέρνικος δεν ήθελε να επιλέξει ως αντίπαλο παράδειγμα της Γεωκεντρικής Θεώρησης κάποιον που ηττήθηκε από τον Αριστοτέλη κι αντικαταστάθηκε από την Πτολεμαϊκή Αστρονομία. Επέλεξε κάποιους Αστρονόμους γιά τους οποίους, πέρα από το γεγονός ότι ήταν Πυθαγόρειοι Φιλόσοφοι, ελάχιστα πράγματα ήταν γνωστά.

Επίσης, είχε δεχτεί σημαντική επίδραση από τον Νεοπυθαγορισμό της Αναγέννησης κι επέλεξε Εκπροσώπους αυτής της Παράδοσης, στην οποία ο Αρίσταρχος δεν ανήκε: τα κριτήρια του Κοπέρνικου είχαν και μία φιλοσοφική πλαισίωση.

Αν εξαιρέσουμε την κεντρική θέση του Ήλιου, η οποία είχε κι έντονη μεταφυσική σημασία, ο Κοπέρνικος χρησιμοποιούσε αποκλειστικά την Πτολεμαϊκή Αστρονομία και το μόνο που ήθελε ήταν να ελαχιστοποιήσει τα σφάλματα που προέκυπταν από αυτή και να την κάνει απλούστερη τοποθετώντας τον Ήλιο στο κέντρο.

Επομένως, ο Αρίσταρχος, ο οποίος δεν είχε καμία σχέση με την Πτολεμαϊκή Αστρονομία, δεν ήταν καλός σύμμαχος. Επίσης ο Αρίσταρχος δεν ήταν σοφή επιλογή σε μιά εποχή που θα έμοιαζε ασέβεια προς τον Χριστιανισμό να υποστηρίξει κάποιος τον Ηλιοκεντρισμό ως ρεαλιστική εικόνα του Κόσμου. Ο Αρίσταρχος είχε κατηγορηθεί στην εποχή του, από κάποιον Κλεάνθη, ως Ασεβής επειδή κίνησε τη Γη.

Υπήρχαν μεθοδολογικές διαφορές μεταξύ της Εποχής του Αρίσταρχου και της Εποχής του Κοπέρνικου.

Πρακτικά, αν εξαιρέσουμε τον Γεωκεντρισμό, οι περιγραφές των κινήσεων των ουρανίων σωμάτων γίνονταν με εντελώς διαφορετικό τρόπο. Δεν γνωρίζουμε καν γιατί ο Αρίσταρχος υπέθεσε ότι η Γη κινείται γύρω από τον Ήλιο. Επομένως, οποιαδήποτε σύγκριση μεταξύ Κοπέρνικου κι Αρίσταρχου είναι, στην καλύτερη περίπτωση, άστοχη.

Μία δεύτερη ερώτηση: Πώς πρέπει ν' αντιμετωπίζουμε τις διανοητικές διεργασίες μιάς Εποχής και των επιτευγμάτων της; με τους Κανόνες της Εποχής που εξετάζουμε. Οτιδήποτε άλλο αποτελεί αναχρονιστική προσέγγιση και προβολή δικών μας πεποιθήσεων κι αντιλήψεων περί Αληθείας κι Επιστήμης, σε μιά Εποχή που είχε εντελώς διαφορετικά κριτήρια γιά την Αλήθεια και γιά την Επιστήμη.

Η Θεωρία του Ηλιοκεντρικού Μοντέλου, την οποίαν εισήγαγε ο Νικόλαος Κοπέρνικος, ήρθε σε ρήξη με το αντίστοιχο Γεωκεντρικό. Η Θεωρία σύμφωνα με την οποία η Γη αποτελεί το κέντρο του Σύμπαντος επανήλθε τον 13ο αιώνα, μέσω των μεταφράσεων έργων του Αριστοτέλη από Άραβες κι από το έργο του Αλφραγκάνου σχετικά με την "Αλμαγέστη" του Πτολεμαίου. Επιπλέον το έργο του Ιωάννη Σακρομπόσκο “Περί σφαίρας” απετέλεσε γιά αιώνες βασικό κείμενο της Στοιχειώδους Αστρονομίας.

Από την Αρχαιότητα οι Φιλόσοφοι πίστευαν πως οι Ουρανοί είναι διατεταγμένοι σε κύκλους, γεγονός που προκάλεσε σύγχυση μεταξύ των Αστρονόμων, οι οποίοι παρατηρούσαν πως σε κάποιες περιπτώσεις οι Πλανήτες είχαν έκκεντρη τροχιά. Τον 2ο αιώνα μ.Χ., ο Πτολεμαίος, Γεωγράφος κι Αστρονόμος της Εποχής στην Αλεξάνδρεια, επιχείρησε να επιλύσει αυτό το πρόβλημα ισχυριζόμενος πως τα Σώματα του Ηλιακού Συστήματος κινούνται σε μικρές τροχιές, γύρω από πολύ μεγαλύτερες τροχιές επί των οποίων περιστρέφονται γύρω από την Γη.

Οι πρώτες αμφισβητήσεις επί του Γεωκεντρικού Μοντέλου κι οι αρχές της μελέτης του Κοπέρνικου (1473 - 1543).

Βάσει παρατηρήσεων καταγράφονται Φαινόμενα τα οποία ήταν αδύνατον να συμβαδίσουν με την ουράνια διάταξη του παραπάνω Μοντέλου, όπως η ανάδρομη κίνηση των Πλανητών.

Ο Πτολεμαίος, προκειμένου να εξηγήσει αυτήν την ανάδρομη κίνηση, εισήγαγε το Γεωκεντρικό Μοντέλο των Έκκεντρων Κύκλων και των Επίκυκλων. Σήμερα γνωρίζουμε πως η ανάδρομη κίνηση των Πλανητών είναι μιά ανθρώπινη ψευδαίσθηση, η οποία οφείλεται στην κίνηση της Γης ταυτόχρονα με τις κινήσεις των υπόλοιπων Πλανητών.

Σύντομα η προσπάθεια ερμηνείας αυτών των φαινομένων οδήγησε τους Μαθηματικούς σ' έριδες. Μέσα σε αυτό το κλίμα ξεκινά την μελέτη έργων από Αρχαίους Έλληνες Φιλοσόφους ο Πολωνός, Διδάκτορας του Πανεπιστημίου της Κρακοβίας Νικόλαος Κοπέρνικος (1473 - 1543).

Νικόλαος Κοπέρνικος (1473 - 1543).

Γόνος Οικογένειας Εμπόρων, ο Κοπέρνικος, μετά τον θάνατο του πατέρα του, τέθηκε υπό την Κηδεμονία ενός θείου του, ο οποίος φρόντισε ώστε ο ανιψιός του να έχει την καλύτερη δυνατή μόρφωση. Έτσι σπούδασε αρχικά Εκκλησιαστικό Δίκαιο και στη συνέχεια, μεταξύ άλλων, Νομικά κι Αστρονομία. Την περίοδο των Σπουδών του στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, διέμενε στο σπίτι του Διευθυντή Αστρονομίας του Πανεπιστημίου, Δομίνικο Νοβάρα. Σύμφωνα με ιστορικές καταγραφές, εκείνη την περίοδο διετέλεσε μάλιστα Βοηθός του στα πλαίσια των αστροπαρατηρήσεων του. Μέσω του Νοβάρα ήρθε σ' επαφή με δύο Συγγράμματα τα οποία αποτέλεσαν την αφετηρία των προβληματισμών του. Πρόκειται γιά τα Συγγράμματα “Επιτομή στην Αλμαγέστη του Πτολεμαίου” του Γιόχαν Μίλλερ και “Λογομαχία ενάντια στη Θρησκευτική Αστρολογία” του Τζιοβάνι Μιράντολα.

Καταλήγει να μελετά κείμενα όσων αναφέρθηκαν στην κίνηση της Γης, προκειμένου να εξετάσει εάν αυτή επιδέχεται μία καλύτερη ερμηνεία. Μέσω αυτής της μελέτης κατέληξε στο συμπέρασμα πως το σφάλμα ήταν η αποδοχή της υπόθεσης πως η Γη αποτελεί το κέντρο των Ουράνιων Κινήσεων. Καρπός αυτής της Υπόθεσης ήταν το έργο του “Περί περιστροφών των Ουρανίων Σφαιρών”, η επεξεργασία του οποίου διήρκεσε πολλά χρόνια.

Οι διαφορετικές πτυχές της συμβολής του Κοπέρνικου.

Την περίοδο 1508 - 1514, ο Κοπέρνικος αφιερώθηκε στη συγγραφή μίας σύντομης Πραγματείας επί της Αστρονομίας, με τίτλο"Commentariolus", βάσει της όποιας τέθηκαν τα θεμέλια της Ηλιοκεντρικής Θεωρίας. Σε αυτό το έργο, το οποίο δεν δημοσιεύθηκε όσο ο ίδιος βρισκόταν εν ζωή, υπέθεσε τη διάταξη του Ηλιακού Συστήματος, υπολογίζοντας με σχετική ακρίβεια τις περιόδους περιστροφής τους. Ο Κοπέρνικος θεωρείται ο Πατέρας της Σύγχρονης Αστρονομίας, όμως δεν ήταν ο πρώτος που διατύπωσε τη Θεωρία του Ηλιοκεντρικού Μοντέλου.

Προκειμένου να διατυπώσει τη Θεωρία του περί Ηλιοκεντρικού Συστήματος και περιστροφής της Γης γύρω από τον άξονά της, μελέτησε Αρχαίους Αστρονόμους και Φιλοσόφους, όπως ο Αρίσταρχος ο Σάμιος κι ο Φιλόλαος ο Κροτωνιάτης ή Πυθαγόρειος. Γιά τον Αρίσταρχο βρίσκουμε πηγές από άλλους Αρχαίους Φιλοσόφους κι Επιστήμονες, καθώς δεν έχει διασωθεί η Θεωρία του γιά τις κινήσεις της Γης.

Ο Αρχιμήδης εκτίμησε πως, εφόσον η Θεωρία του Αρίσταρχου ήταν ορθή, τότε το Σύμπαν θα έπρεπε να εκτείνεται σε πολύ ευρύτερη περιοχή σε σύγκριση μ' εκείνη που πίστευαν τότε ότι καταλαμβάνει.

Ο Φιλόλαος διατύπωσε τη Θεωρία του σχετικά με την περιστροφή της Γης περί τον άξονά της, ενώ όσον αφορά τη θέση της πρότεινε ένα Μοντέλο σύμφωνα με το οποίο δεν βρισκόταν στο κέντρο ο Ήλιος ή η Γη, αλλά το Κεντρικό Πυρ.

Ο Κοπέρνικος εργαζόταν ως Κληρικός στην Πολωνική Εκκλησία και στον ελεύθερό του χρόνο μελετούσε Αστρονομία. Την περίοδο που ολοκλήρωνε το Commentariolus κι ενώ είχε ήδη αποκτήσει φήμη εκτός των Εκκλησιαστικών Πολωνικών Κύκλων ως Αστρονόμος, κλήθηκε από την Ε΄ Σύνοδο του Λατερανού γιά να συμβάλει στην αλλαγή του Ιουλιανού Ημερολογίου, το οποίο πλέον δεν συμβάδιζε με την θέση του Ήλιου.

Ο ίδιος είχε επίγνωση πως στα πλαίσια της Πραγματείας του, η οποία ολοκληρώθηκε μεταξύ 1529 και 1531, είχε καταλήξει σε σημαντικά συμπεράσματα. Λαμβάνοντας τα κατάλληλα μέτρα, έδωσε προς δημοσίευση ένα μέρος της εργασίας του, στην εισαγωγή της οποίας ο Θεολόγος Ανδρέας Οσίανδρος ξεκαθαρίζει πως ο Αστρονόμος δεν είχε ολοκληρώσει ακόμα την έρευνά του σχετικά με τις πραγματικές κινήσεις των Ουράνιων Σωμάτων εκείνη την περίοδο. Θεωρεί τις ερμηνείες του ως επεξηγηματικές σχετικά με κάποια Φαινόμενα, ενώ σε καμιά περίπτωση δεν τις θεωρεί σίγουρα αληθείς. Ο Αστρονόμος αφιέρωσε το έργο του στον Πάπα, ως μέτρο προφύλαξης. Ωστόσο, ασκεί κρητική σε όσους είχαν σκοπό να εκφέρουν κρίση γι’ αυτά με βάση κάποιο χωρίο από την Αγία Γραφή, επικίνδυνα διαστρεβλωμένο γιά την ευκολία τους και θα επιχειρήσουν να κατηγορήσουν και να δυσφημίσουν αυτό το εγχείρημα, χαρακτηρίζοντάς τους Ματαιόδοξους κι Αδαείς ως προς τα Μαθηματικά.

Το Σύμπαν του Κοπέρνικου δεν είναι άπειρο κι αναφέρεται μόνο στα πλαίσια των γνωστών έως τότε Σωμάτων του Ηλιακού Συστήματος: Κρόνου, Δία, Αφροδίτη, Ερμή, Γης κι Ηλίου.

Αυτό ισχύει διότι η Υπόθεσή του διατυπώνεται με δυσκολία, καθώς αποτελεί αποτέλεσμα μελέτης Αρχαίων κειμένων, στα οποία εφαρμόζονται τα κριτήρια της νέας τότε Επιστήμης της Φιλοσοφίας. Η συμβολή Συμπερασμάτων μέσω Παρατηρήσεων του Ουρανού, στην Υπόθεσή του είναι μηδαμινή.

Επιπλέον στοιχείο γιά την κατανόηση του έργου του Κοπέρνικου αποτελεί η έννοια του Στερεώματος. Το Στερέωμα εθεωρείτο από Αρχαίους Πολιτισμούς κι από την Κοσμογονία του Βιβλίου της Γένεσης ως ένας στερεός (ή υγρός κατά άλλους) Θόλος επί του οποίου κινούνται οι υπόλοιποι Πλανήτες και τ' Άστρα.

Νέα Αστρονομία.

Οι "Αρχές της Νέας Αστρονομίας" αποτελούν τα θεμέλια της Αστρονομικής Υπόθεσης του Κοπέρνικου, την οποία επεξεργάστηκε ο ίδιος και τη διαχώρισε σε 7 διαφορετικά Αξιώματα:

Δεν υπάρχει ένα και μοναδικό κέντρο όλων των Κύκλων ή των Ουράνιων Σφαιρών.

Το κέντρο της Γης δεν αποτελεί το Κέντρο του Κόσμου, παρά μόνο το κέντρο της βαρύτητας και της Σεληνιακής σφαίρας.

Όλες οι σφαίρες περιστρέφονται γύρω από τον Ήλιο, ο οποίος βρίσκεται στη μέση των πάντων. Γιά τον λόγο αυτό αποτελεί το Κέντρο του Κόσμου.

Η σχέση της απόστασης Γης – Ηλίου με το ύψος του Στερεώματος είναι πολύ μικρότερη από την αντίστοιχη ανάμεσα στην ακτίνα της Γης και της απόστασής της από τον Ήλιο, που, συγκρινόμενη με το ύψος του Στερεώματος, είναι ασήμαντη.

Οποιαδήποτε κίνηση εμφανίζεται στο Στερέωμα δεν ανήκει σε αυτό, αλλά στη Γη. Κατά συνέπεια, η Γη ολοκληρώνει μία πλήρη περιστροφή γύρω από τους πόλους της σε μιά Ημερήσια Κίνηση, ενώ το Στερέωμα παραμένει αμετάβλητο.

Οποιαδήποτε κίνηση του Ήλιου ορατή σε εμάς δεν ανήκει σε αυτόν, αλλά εξαρτάται από τη Γη κι από τη δική μας Σφαίρα. &

Οι Πλανήτες φαίνεται να κάνουν μιά ανάδρομη κίνηση, η οποία όμως οφείλεται στη Γη κι όχι σε αυτούς. Η κίνηση αυτή εξηγεί αρκετές ουράνιες ανακολουθίες.

Η κριτική της Προτεσταντικής Εκκλησίας.

Το έργο του Κοπέρνικου δεν άφησε ασυγκίνητη της Εκκλησία των Προτεσταντών. Σύμφωνα με τον Μαρτίνο Λούθηρο, ο Κοπέρνικος φλυαρεί γιά την κίνηση της Γης, κλονίζοντας την Επιστήμη της Αστρονομίας. Επιπροσθέτως δήλωσε πως σύμφωνα με την Αγία Γραφή, ήταν ο Ήλιος κι όχι η Γη, τον οποίον ο Ιησούς διέταξε να σταματήσει να κινείται. Από την πλευρά του ο Φίλιππος Μελάγχθων άσκησε σκληρή κρητική στον Κοπέρνικο, κατηγορώντας τον γιά έλλειψη τιμιότητας κι αξιοπρέπειας, χαρακτηρίζοντας τις Θεωρίες του παράλογες κι αντίθετες ως προς τις Αισθήσεις μας και τα Ιερά Κείμενα.

Ο Ιωάννης Καλβίνος έθεσε το Ερώτημα εάν υπάρχει κάποιος ο οποίος να μπορεί να θέσει την Αυθεντία του Κοπέρνικου πάνω από εκείνη του Αγίου Πνεύματος. Τέλος, το 1606, το Συμβούλιο γιά το Δόγμα της Πίστης διακηρύττει την καταδίκη αυτής της Θεωρίας, καθώς την κρίνει ασύμβατη με την Καθολική Πίστη.

Ο Νικόλαος Κοπέρνικος απεβίωσε στις 24 Μαΐου 1543 στο Φρόμποργκ της Πολωνίας. Έως εκείνη τη χρονιά, η κύρια Εργασία του είχε ήδη δημοσιευθεί, γεγονός το οποίο τον προφύλαξε από την οργή σύγχρονών του Θρησκευτικών Ηγετών που αναγνώριζαν την Ηλιοκεντρική Θεωρία ως Αίρεση.

Παρά το πλούσιο θεωρητικό επιστημονικό έργο του, υπάρχουν 27 καταγεγραμμένες Παρατηρήσεις από τον ίδιο, κυρίως ευθυγραμμίσεων Πλανητών κι 'Αστρων. Η πρώτη από αυτές πραγματοποιήθηκε στις 9 Μαρτίου 1497.